Dit artikel is eerder verschenen op AD Koken & Eten. Meer culinair nieuws? Kijk dan hier.

Merlien Welzijn komt zelf uit een eenoudergezin, dat van een bijstandsuitkering moest rondkomen, dus ze weet hoe het is om weinig geld te hebben. ,,Mijn vader zegde zelf zijn baan op om voor ons te zorgen, dus we zaten direct in de bijstand. Maar hij was erg creatief en verzon het ene na het andere recept. De basis was daarbij: eet met de seizoenen mee en het liefst van Hollandse grond. Hij kookte Surinaams met veel kleurrijke ingrediënten en smaakmakers. Daar ben ik mee doorgegaan.”

1. Zoek een recept op basis van de ingrediënten die je al in huis hebt 
,,Ik merk vaak bij mensen dat ze eerst een recept zoeken en daarna pas in de kast gaan kijken’’, vertelt Welzijn. ,,Vervolgens moet je naar de winkel voor alle benodigdheden. Je kunt dit proces ook omdraaien door te werken met wat je al hebt liggen.”

Met dat doel richtte Welzijn in 2012 de website Bijstandsgerechten op. De site helpt je recepten te vinden op basis van ingrediënten die je wél hebt. De afgelopen jaren wisten honderdduizenden mensen de site van de kookboekenauteur te vinden.

,,Bovendien leer je snel over het gebruik van alternatieven als je je verdiept in budgetkoken. Wie bijvoorbeeld geen eieren in huis heeft kan olijfolie of appelmoes gebruiken als bindmiddel.” Zo komen we bij haar tweede regel.

2. Een recept is geen wet
,,In het verlengde van het vorige: een recept hoort helemaal niet vaststaand te zijn. Zie het als een idee of suggestie. Verbreed je blikveld, gebruik alternatieven en je kunt zelfs ingrediënten weglaten. Als in een recept veel verschillende kruiden staan dan hoeven ze er echt niet allemaal in. Het smelt toch uiteindelijk samen en je tong proeft het nauwelijks’’, meent zij. 

3. Kook wat het hele gezin lekker vindt 
Het is belangrijk dat iedereen het gerecht lekker vindt, anders verdwijnt het regelrecht in de kliko. En Welzijn is fel tegenstander van eten weggooien. ,,Het zijn allemaal verspilde euro’s. Je wordt tegenwoordig doodgegooid met kookprogramma’s en we willen alles uitproberen, terwijl niet iedereen alles lust. Maar als ouder weet je het wel: als kinderen iets niet lusten, verdwijnt het geheid in de vuilnisbak.” 

Ze vindt het zelf fijner om kleinere porties te maken. ,,Het loont om iets minder van een gerecht te maken in plaats van één ding te koken waarbij er één persoon met lange tanden eet. Ik eet zelf bijvoorbeeld graag spruitjes, maar mijn man kun je er niet blij mee maken. Dus koop ik een zak spruitjes en kook ik daar elke dag kleine porties van voor mezelf.” 

4. Proef tijdens het koken 
Een hele belangrijke les volgens de budgetkok, is proeven tijdens het koken. ,,Ik had ooit een etentje bij een vriendin en die serveerde iets wat er heerlijk uitzag, maar niet lekker smaakte.” Welzijn verbaast zich erover als iemand dat pas ontdekt als hij aan tafel zit. ,,Je moet een gerecht altijd tussentijds bijsturen. Je tong is je navigatie en die kan gewoon zeggen van ‘jeetje, wat is dit flauw’. Hoe zonde is het als je 2,5 uur bezig bent met een gerecht en het smaakt nergens naar? Alle tijd die je erin steekt, is ook geld.” 

Of ze zelf weleens iets gemaakt heeft wat totaal niet lekker was? ,,Ik heb ooit eens in een ‘natural fase’ tofu bereid. Maar ik vond het echt niet te kanen, wat een gedachteloze maaltijd was dat. Volgende keer gauw weer wat smaakmakers bij gedaan, haha.”

5. Kook op gematigd vuur 
,,Kook nooit op te hoog vuur, dat is ongezond. Je moet de tijd nemen, draai het eten gerust een paar keer om. Anders kom je er op het eind achter dat alles zwartgeblakerd is en dat is zonde. Met name groentes gaan sneller dan je denkt. Het wokken van boontjes gaat bijvoorbeeld veel harder dan koken. Na tien minuten koken zijn je bonen lekker zacht, maar na tien minuten wokken zijn ze verbrand.” 

Volgens Welzijn is dit voor sommigen echt een eyeopener. ,,Je wordt door tv-koks enthousiast gemaakt, omdat ze ingrediënten snel snijden en klaarmaken, maar doe het thuis maar rustig aan. In tegenstelling tot die chef-koks kun je als thuiskok gewoon de tijd nemen.”

6. Zet een kookplaat altijd vijf minuten voor het verstrijken van de kooktijd uit
,,Dit werkt alleen niet bij gas’’, vertelt Welzijn. ,,Bij elektrisch of keramisch koken blijven de platen lange tijd warm. Minstens vijf minuten voor de kooktijd kun je de knop al omzetten. Als je budgetkoken serieus neemt, moet je denken aan geld, wat door de hitte kan verdampen.’’

7. Verwarm je oven niet voor
,,Zo verspil je veel warmte en dat is zonde. Niet voorverwarmen scheelt je tijd en geld. Zelf verhit ik al jaren gerechten zonder de oven voor te verwarmen en ik heb nog nooit iets gemerkt. Dus ik zeg: niet doen.”

8. Gooi niets weg 
,,Heel simpel, maar voor veel mensen heel moeilijk. Volgens het Voedingscentrum gooien we per persoon per jaar zo’n 50 kilo aan eten weg. Als je in een welvarend westers land bent geboren, heb je het geluk dat je zoveel weg mag gooien, terwijl ze in andere landen met knorrende magen rondlopen. Je moet meer eerbied hebben voor je eten anders is het zonde van je geld. Met kliekjes kun je ook een prima maaltijd bereiden.” 

Welzijn heeft daarom thuis altijd een vaste kliekjesdag per week. ,,Bij ons doen we dat op vrijdag. Je kunt van alles op een pizzabodem gooien en overgebleven groenten zijn lekker in de soep. Je kunt kliekjes van de vorige dag ook gewoon als lunch gebruiken.’’

9. Zorg voor voldoende smaakmakers in huis 
,,Gedroogde kruiden zijn lang houdbaar, maar ze uitkiezen is heel persoonlijk. Ik vind bijvoorbeeld nootmuskaat en kurkuma heel lekker.” Volgens Welzijn zijn er geen specerijen die je standaard in de kast moet hebben. ,,Wel is het handig om een overzicht te hebben van wat bij jouw kookstijl past. Zorg dat je wat te kiezen hebt, een verzameling die je over langere tijd kunt uitbreiden.’’ 

,,De meeste mensen die ik spreek houden van routine. Zij eten woensdag pasta en donderdag hutspot. Dat soort vaste gerechten kun je opleuken door met smaakmakers te experimenteren.” Welzijn noemt hierbij als voorbeeld een kilo boontjes die je in de uitverkoop haalt. ,,Je hoort ze thuis alweer klagen: ‘Wéér die bonen’. Maar als je ze de ene dag met kerriekruiden en de andere dag met nootmuskaat maakt, is iedereen verrast. Voor een klein prijsje haal je al een flinke zak kruiden bij een Turkse of Marokkaanse slager of bij de toko. En daar heb je jaren plezier van.”

10. Bewaar voedingsmiddelen op de juiste manier 
,,We hebben allemaal een mobiele telefoon waarmee je kunt opzoeken hoe je alles het beste kunt bewaren. Gebruik die kennis. Sommige mensen bewaren bijvoorbeeld aardappelen en uien naast elkaar. Dat stimuleert het rijpingsproces.”

,,Vroeger kon je alles aan de kruidenier vragen, maar jonge medewerkers in de supermarkt hebben vaak geen idee waar je een product het best kunt bewaren. Die kennis uit grootmoeders tijd is allemaal verloren gegaan en bij twijfel stoppen we iets gewoon in de koelkast. Je moet juist op je telefoon de zogenaamde life hacks opzoeken, bijvoorbeeld dat je vlees onderin de koelkast moet bewaren, omdat het daar kouder is.”

,,Voor de meesten van ons komt het geld niet aanwaaien’’, zegt Welzijn tot slot. ,,Dus verspil het niet, maar heb er plezier van. Je hoeft het niet allemaal bij de bedrijfsleider van de supermarkt in zijn zak te stoppen. Steun juist de kleine ondernemers en koop ook wat producten tegen sluitingstijd, bijvoorbeeld op de markt. Rond kwart over drie of half vier moeten marktlieden meestal van hun producten af. Zo help je voedselverspilling voorkomen.’’