Dit artikel is eerder verschenen op AD Koken & Eten. Meer culinair nieuws? Kijk dan hier.

"Het groene vinkje staat wel op bepaalde zakken chips, maar niet op een komkommer. En als ik iets wil weten over het welzijn van het vlees dat ik eet, kan ik dat wel zien op een pakje kipfilet. Maar op al die producten waar ook vlees in is verwerkt, staat helemaal niets."

Michiel Korthals, emeritus hoogleraar Filosofie in Wageningen, houdt zich bezig met voedsel en de manier waarop wij mensen omgaan met dat voedsel. Onlangs verscheen het dikke boek Goed Eten, over de filosofie van landbouw en voeding. Een lezing over dit onderwerp tijdens een discussieavond van Radboud Reflects trok een volle zaal. "De twijfel over wat we moeten eten, wat gezond is en duurzaam, groeit bij heel veel consumenten."

  • Hoogleraar Michiel Korthals heeft een moestuin en een kasje in zijn tuin.

"Koken maakt ons tot mensen", zegt Korthals. "Doordat we het vuur ontdekten en ons eten zijn gaan koken, kunnen wij ons voedsel veel sneller verteren. Het resultaat was een kleinere maag, een kleinere kaak en een groter brein."

"Echter, we produceren niet meer zelf en koken nog maar amper. De voedselvoorziening is een sector geworden. De voedselproductie is uit ons alledaagse leven verdwenen en is een industrie geworden, die zoveel mogelijk tegen zo laag mogelijke kosten produceert. We zijn vervreemd van ons eigen eten en de voedselsector zorgt door deze productiewijze voor grote problemen."

Korthals toont de zaal op de Radboud Universiteit een foto van varkens in een stal met een liefdevol kijkende boerin. 'Ik ben geen dierenbeul', zegt de boerin in de tekst. Korthals: "Kijk goed naar deze varkens. Ze hebben geen staart,  geen tanden en geen ballen."

Het volgende beeld is een poeder. Een maaltijdvervanger, bestaand uit poeder waar alle nutriënten in zitten, aldus Korthals. Dat je door niet meer te kauwen je hersenen te weinig stimulans krijgen, vertelt niemand erbij. "We zijn vervreemd van ons voedsel met als gevolg dat dierenwelzijn ondergeschikt is in deze industrie en we respectloos omgaan met boeren. Commercialisering degradeert boeren tot slaven en vernedert hun werk, dieren en land."

Goedkoopste voedsel

De intensivering van de voedselproducerende industrie verlaagt het aanzien van alles wat te maken heeft met voedsel,  zegt Korthals. "Aangemoedigd door winstimpulsen vragen consumenten zich alleen maar af waar ze het goedkoopste voedsel kunnen vinden. Producenten en consumenten respecteren voedsel niet meer. En, het gebrek aan betrokkenheid bij consumenten leidt ook tot enorme verspilling van voedsel, omdat ze niet meer weten hoe ze voedsel moeten bereiden en heel veel weggooien."

Consumenten lappen bij hun aankopen in de supermarkt fundamentele waarden aan hun laars en kopen goedkoop varkens- en kippenvlees, waarvan iedereen weet dat die via onmenselijke behandeling geproduceerd worden, schrijft Korthals. "Bij de consumenten kan men spreken van een verregaand gebrek aan voedselvaardigheden, dat wil zeggen de vaardigheden om bewust eten te kopen, te maken en te verschaffen. De gebrekkige voedselvaardigheden, nodig om goed eten aan te schaffen, leiden ertoe dat mensen hun ethische normen tussen haakjes zetten wanneer ze de supermarkt binnenlopen. Impulskopen, aangemoedigd door de inrichting van de supermarkt, verdringt dieperliggende waarden betreffende de goede zorg voor een lammetje, een kalf, een zeug, een zogend biggetje of een koe."

Miniatuurvoorbeeld
  • Fruit Michiel Korthals

Zelfs eenzaamheid is een gevolg van deze gebrekkige kookvaardigheden, zo zegt Korthals. "Zonder pakjes en zakjes weet de consument niets meer op de borden te krijgen. Gebrekkige tafelvaardigheden betekenen dat eenzaamheid regeert: men weet niet meer hoe vrienden te verzamelen om iets lekkers voor te bereiden en van te genieten. Niet alle consumenten handelen zo, maar wel een grote meerderheid."

Bushokjes waar nooit meer een bus komt. Schoolpleinen waar geen kinderen meer spelen. Het zijn beelden van het Hollandse platteland, dat oogt als een leeg gebied, met uitgestrekte vlakten. "Niemand woont er meer, er zijn amper scholen en er komt nog nauwelijks andere beplanting voor dan een bepaald gewas." Met de agrodiversiteit daalt ook de biodiversiteit: vogel- en insectensoorten verdwijnen, schets hij in zijn boek een ander gevolg van die vervreemding van onze voedselvoorziening. 

"Als stadsjongetjes geboren, opgegroeid met rijst, suiker en bloedworst, en bang voor honden, heb ik later toch de vele betekenissen van goed eten, een mooie afwisselende natuur en interessante beesten ontdekt. Zo aanlokkelijk, overrompelend zelfs, kunnen goede voeding en natuur zijn", begint Korthals zijn boek. "Kortom, goed eten is meer dan zo gemakkelijk mogelijk je maag vullen."

"Eten en koken is sociaal en verbindend. Je laat alle zintuigen werken en als  je kookt ben je trots op wat je bent en wat je kan. Zelf koken draagt bij aan de waardering van voedsel. Waarom bestaat er bijvoorbeeld geraspte kaas? Het kopen van zo’n zakje in de supermarkt kost meer tijd dan zelf raspen. De fabrikant zegt tegen de consument  dat zolang ze betalen, ze verder niet hoeven na te denken. We besteden de verantwoordelijkheid voor ons voedsel continue uit. Want hoe kan ik als consument nog achterhalen wat zo’n zakje kaas aan gevolgen heeft voor het klimaat? Voor de insecten in mijn omgeving? Hoe weet ik of de boer een fatsoenlijke prijs voor zijn werk krijgt? Hoe zit het met dierenwelzijn?"

Kleinschalige productie

"Gelukkig beseffen steeds meer consumenten dat de problemen een totaal andere aanpak vereisen. Het dagelijks eten is iets heel anders dan een computer of een auto. Deze mensen doen er alles aan om de bronnen van hun dagelijkse voedsel dicht bij huis te hebben. Nieuwe boeren staan op, die bewust duurzaam produceren en kiezen voor kleinschalige productie."

"En de consument zou zich moeten afvragen: is wat ik nu eet lekker? Hoe is dit gemaakt? En waar is het gemaakt? Ga kijken waar ons eten vandaan komt. Door voedsel te kopen bij regionale boeren, in plaats van bij bedrijven die de hele wereld als markt hebben. Door weer zelf te gaan koken en te ervaren hoe eten wordt bereid. Door goed te eten helpen we niet alleen onszelf, maar ook de wereld."

"Goede smaak? Dat is meer dan enkel de smaak van het eten in je mond. Goede smaak is respect voor dieren, boeren en natuur."

Miniatuurvoorbeeld