Om deze reden eten we veel meer in de winter

Dit artikel is eerder verschenen op AD Koken & Eten. Meer culinair nieuws? Kijk dan hier.

,,Bij kou zijn we inderdaad geneigd om meer te eten’’, zegt Margriet Westerterp, hoogleraar voedselinnameregulatie bij de mens. Volgens Westerterp is dat deels omdat ons lichaam in de winter meer energie gebruikt om onze temperatuur op peil te houden. 

Als de temperatuur in een ruimte daalt, gebeurt dat ook met de kerntemperatuur van ons lichaam. ,,Kou geeft ons een oncomfortabel gevoel’’, vertelt Westerterp, die verbonden is aan Maastricht University. ,,Als we extra veel eten, komt er meer warmte vrij die een daling van onze kerntemperatuur tegengaat.’’

Onprettig gevoel

Westerterp wijst op een onderzoek dat zij in 2002 deed met proefpersonen in een comfortabele kamer. In deze zogeheten respiratiekamer, die de hoogleraar beschrijft als een hotelkamer, werd voor de duur van twee dagen continu het energiegebruik van de proefpersonen gemeten, bij 16 en 22 graden. De deelnemers droegen op beide momenten dezelfde kleding. Om te weten hoeveel energie ze gebruikten, werd de geconsumeerde zuurstof en productie van koolstofdioxide gemeten. Ook moesten de proefpersonen regelmatig aangeven hoe comfortabel ze zich in de ruimte voelden én werd hun lichaamstemperatuur gemeten.

De deelnemers voelden zich bij 16 graden een stuk minder comfortabel dan bij een temperatuur van 22 graden. Dat gevoel bleek gerelateerd te zijn aan de daling van hun kerntemperatuur. Bij een lagere lichaamstemperatuur, voelen we ons dus minder fijn. Dat is op zich niet zo verrassend, maar het gevolg van dat ongemak was dat de deelnemers bij 16 graden aanzienlijk meer gingen eten dan nodig was voor hun energiegebruik. Ze gebruikten weliswaar 10 procent meer energie om warm te blijven, maar aten gemiddeld wel 30 tot 40 procent meer.

Een soortgelijk resultaat zagen andere onderzoekers bij een Antarctica-expeditie. De deelnemers kwamen tijdens de reis op het koude continent flink wat kilo’s aan, omdat ze in de kou veel meer aten dan ze nodig hadden voor hun energiegebruik.

Waarom je in de koude maanden meer gaat eten, heeft dus voor een deel te maken met de zogeheten kerntemperatuur van je lichaam. Die is normaal ongeveer 37 graden. Als je kerntemperatuur oploopt, bij koorts dus, voelt dat onprettig. Maar als het te laag wordt, voelt dat ook niet fijn. Om een te lage kerntemperatuur te voorkomen, gaan we bijna automatisch meer eten dan ons lichaam eigenlijk nodig heeft.

Gebrek aan gelukshormoon

Het lijkt erop dat een onbalans van serotonine ook een rol speelt bij de toename van eetlust in de winter. ,,Maar daar zijn de boeken nog niet over gesloten’’, zegt Liesbeth van Rossum, hoogleraar en internist-endocrinoloog aan het Erasmus MC. ,,In de winter maakt ons lichaam minder van het gelukshormoon serotonine aan. Een lagere spiegel van serotonine in je brein zorgt ervoor dat je minder snel vol zit’’, aldus Van Rossum, die in het Erasmus mensen met obesitas of hormoonziekten behandelt. 

Dan zijn er natuurlijk ook de feestdagen. Met Kerst staan diners, borrels, feesten en andere gezelligheid centraal. Maar volgens Van Rossum hoeven we ons geen zorgen te maken over een of twee overvloedige kerstdiners. ,,Als je tijdens de feestdagen meer eet kom je niet meteen aan’’, zegt ze.

Het probleem is dat de weken, soms máánden daarvoor de supermarkten al volgestouwd liggen met ongezonde versnaperingen. Vanaf de pepernoten eten we door tot aan banket en oliebollen. We worden volgens Van Rossum tot het einde van het jaar constant verleid. ,,Je moet uitzonderlijk beheerst zijn om daar niet voor te zwichten.’’

Toch gaan die extra kilo’s lang niet voor iedereen op. De een komt meer aan dan de ander en er zijn mensen die helemaal niet aankomen in de winter. Daar zijn meerdere dingen aan de hand, legt Westerterp uit. ,,Sommige mensen zijn veel actiever dan anderen, of ze zijn minder snel geneigd tot overcompensatie’’, weet ze. De capaciteit van de temperatuurregulatie speelt ook een rol. ,,Vrouwen hebben het bijvoorbeeld doorgaans kouder dan mannen’’, zegt Westerterp. ,,En de één laat zich meer verleiden door overdadig voedselaanbod dan de ander. Dat speelt ook mee.’’

Gemiddeld gaat het overigens om een halve kilo extra, zegt Van Rossum. Het lijkt weinig, maar daarin schuilt toch ook gevaar: ,,Niet iedereen raakt het extra gewicht in de zomer weer kwijt’’, waarschuwt ze.

Tips 

Maar hoe voorkomen we dat we tonnetje rond worden in de winter? Het korte antwoord is volgens Westerterp: door te zorgen dat onze lichaamstemperatuur niet daalt. Warme kleding en een verhoging van activiteit zijn voor de hand liggende maatregelen, maar de hoogleraar adviseert ook eten en drinken met ‘een hogere dieetgeïnduceerde thermogenese’. In normale taal is dat voedsel waarbij veel warmte vrijkomt tijdens het verteren. Die warmte draagt bij aan het op temperatuur houden van je lichaam.

,,Bij eiwitrijke maaltijden komt meer warmte vrij dan bij een maaltijd rijk aan vet en koolhydraat’’, stelt Westerterp. Voorbeelden van eiwitrijke producten zijn peulvruchten, soja, vis, zuivelproducten, vlees. Daarnaast bevorderen thee, met name groene thee, koffie en rode peper de lichaamstemperatuur direct de consumptie.

Van Rossum adviseert om wat vaker de kou op te zoeken. ,,De meeste mensen komen in de winter een stuk minder buiten omdat kou en donker niet echt lonken. Maar uit onderzoek blijkt dat je in de kou meer energie verbrandt’’, zegt ze.  Als je buiten zijn combineert met  intensief sporten of zelfs alleen een wandeling, heb je dus dubbel winst. Je verbrandt  energie door beweging en door de kou activeer je je bruine vetweefsel. Van Rossum: ,,Dat is een gunstig type vet dat calorieën omzet in warmte en dus bijdraagt aan een hogere verbranding. Maar dan moet je uiteraard opletten dat je niet extra veel gaat eten.’’

Volgens diëtist  Marjolein van Dop van Lijfstijl diëtisten moeten we in het najaar gewoon een beetje strenger zijn voor onszelf. ,,Haal die ongezonde lekkernijen pas in december in huis, zodat je niet maanden voor Sinterklaas en kerst ongeremd gaat snaaien.’’ 

Wat veel mensen volgens haar ook vergeten, is om genoeg te drinken in de winter. ,,Een dorstgevoel verwarren we vaak met een hongergevoel’’, zegt Van Dop. Om te voorkomen dat je gaat overeten, adviseert de diëtist om voor elke maaltijd een groot glas warm water of thee drinken.  En wat ook helpt, is online je boodschappen doen. Van Dop: ,,Het grote voordeel is dat je de verleiding van de schappen niet aan hoeft te gaan. Dat scheelt voor de meeste mensen enorm.’’