Dit artikel is eerder verschenen op AD Koken & Eten. Meer culinair nieuws? Kijk dan hier.
Dat je obesitas oplost door gezond te eten en te bewegen is een mythe, aldus de auteurs van het boek Vet belangrijk. Daarin leggen Mariëtte Boon en Liesbeth van Rossum de complexiteit van vet en (over)gewicht uit aan de hand van de laatste wetenschappelijke inzichten. Er zijn bijvoorbeeld al zes categorieën gevonden die de aandoening vetzucht veroorzaken - ook nog eens in combinatie met elkaar.
Hoogleraar Liesbeth van Rossum: ,,De negatieve manier waarop wij naar obesitaspatiënten kijken is onterecht. Zij kunnen er niet altijd iets aan doen. Je aanleg om dik te worden, hangt voor meer dan de helft van je genen af. Samen met je hormonen bepaalt dat hoe sterk je reageert op voedselprikkels en hoe snel je verzadigd raakt."
Vet communiceert met de rest van je lichaam
"Je zou het niet denken, maar feit is dat vetweefsel een intelligent orgaan is dat constant met de rest van je lichaam 'praat'. Dat doet het door honderden hormonen af te geven, waaronder leptine. Dit hormoon vertelt niet alleen hoeveel vetvoorraad er voorhanden is, maar het onderdrukt in de hersenen ook je honger en stimuleert - bij voldoende vetreserves - je verbranding.
Hoe meer vet zich ophoopt in een vetcel, hoe meer leptine ze maakt. Wanneer er lange tijd te veel van vrijkomt, raken de aanhaakpunten (receptoren) in je hersenen er murw van. Je wilt blijven eten, terwijl dat niet nodig is. Dit komt vaak voor bij mensen met enorm overgewicht.
Bij vrouwen bepaalt leptine hun vruchtbaarheid. Wanneer zij over minder dan 17 procent lichaamsvet beschikken, weten de hersenen bij gebrek aan leptine dat er niet voldoende energie is voor een zwangerschap. De eisprong en menstruatie blijven dan uit. Mannen met te weinig van dit hormoon produceren slechter functionerend sperma."
Vet heeft een geheugen
"Als je via voeding meer energie binnenkrijgt dan je verbruikt, slaat het lichaam dat op in je vetcellen. Als je lange tijd weinig eet en die reserves moet aanspreken, claimt het lichaam de verloren vetvoorraad terug zodra het de kans ziet. Door dit oeroude 'overlevingsmechanisme' zitten de kilo's er snel weer aan. Na een crashdieet met weinig calorieën maakt het afgeslankte lijf meer 'hongerhormonen' aan waardoor je minder snel verzadigd raakt en je verbranding vertraagt. Zo ontstaat het jojo-effect. Zelfs tot een jaar later blijft je hormoonhuishouding verstoord en je verbranding trager."
De vetcellen blijven
Wie als kind te zwaar is, raakt zijn hele leven lastiger gewicht kwijt. Dat komt door je hoeveelheid vetcellen. Tot ongeveer je 20ste kan je lichaam cellen aanmaken om vet op te slaan, maar na die leeftijd blijft het aantal vetcellen gelijk. Wie als volwassene afvalt, raakt kilo's kwijt, maar geen vetcellen. Boon: ,,Dat is slecht nieuws, want als de kleinere vetcellen minder leptine afgeven, daalt je leptinespiegel relatief sterk en krijg je sneller honger. Zelfs als je een gedeelte van de vetlaag chirurgisch verwijdert, maakt het lichaam nieuwe vetcellen op andere plaatsen aan, zoals de borsten, tot het oorspronkelijke aantal is hersteld.''
Snacktrek
Elke dag zetten stoffen in je lijf je aan tot eten. Wanneer er door ziektes, medicijnen of genetische afwijkingen iets fout gaat met deze stoffen, kun je enorme honger krijgen waar niets tegen valt te doen. Het hormoon cortisol bijvoorbeeld, dat in de bijnierschors wordt gemaakt, is onmisbaar voor onze weerstand en stofwisseling, maar sta je te lang bloot aan stress en slaaptekort dan geeft het onweerstaanbare snacktrek.
En de maag vraagt om voedsel door de afgifte van het hormoon ghreline. Je hoeft alleen maar aan lekker eten te denken, en ghreline zet ertoe aan. Het heeft dan ook tot taak de opbouw van vetvoorraden te stimuleren.
Heupen en buik
Het maakt nogal uit waar je vet belandt. Op de heupen is het minder schadelijk dan rondom organen en kan het volgens sommige onderzoeken zelfs tegen diabetes beschermen.
In de vetcellen in de buik is minder gunstig. Door de omliggende organen (nieren, lever) kunnen de vetcellen minder ruimte innemen. Wat er niet meer in past, komt rondom die buikorganen terecht. Het verstoort de suikerstofwisseling in de lever en de spieren, wat op de lange termijn diabetes geeft. Buikvet geeft ook hormonen en ontstekingsstofjes af, die aandoeningen als hart- en vaatziekten kunnen veroorzaken.
Bruin vet is je vriend
Het meeste vetweefsel bestaat uit wit vet. Door ons lichaam heen bevinden zich ook kleine hoeveelheden bruin vet, dat lijkt op een combinatie tussen vet- en spierweefsel. De bruine cellen kunnen bij kou veel sneller vet laten omzetten in warmte.
Boon: ,,Een koude douche, een frisse wandeling en rodepeperproducten eten, zetten je bruine vet aan het werk en branden calorieën weg. In een experiment verloren twaalf mannen in zes weken een kilo aan vetmassa door de thermostaat twee uur per dag op 17 graden te zetten. In een jaar tijd kun je er tot 10 kilo mee verliezen zonder spiermassa kwijt te raken. En sta je vaak in de kou, dan vormt je lichaam meer witte vetcellen om tot bruine."
Tap met je voet
Niet iedereen kan slank worden, maar een gezond gewicht is vaak wel mogelijk. Een goed slaapritme, gevarieerd, vezelrijk eten en een half uur lichte lichaamsbeweging bieden een goed begin. Beweeg eens als een zenuwpees: tap achter je bureau met je voet op de grond, speel met je pen of span je dijen aan. Door niet stil te zitten, verbruik je zo'n 20 procent meer energie. Mensen die dit van nature doen lijken bij lang zitten minder risico te lopen op hart- en vaatziekten.
