Dit artikel is eerder verschenen op AD Koken & Eten. Meer culinair nieuws? Kijk dan hier.

Van stroopwafel tot stracciatella en van prosecco tot pindakaas: het ooit zo overzichtelijke kruidnotenschap is de laatste jaren opgeschud door een explosie aan nieuwe smaken. Je kon deze zomer al een zakje truffel-tiramisu-kruidnoten op de kop tikken toen de mussen nog van het dak vielen. Inmiddels lopen de pieten er rond en moet je bij veel supers nog altijd verdraaid goed zoeken naar het ondergeschoven kindje onder het strooigoed: de oer-Hollandse pepernoot 1.0.

Bolletje haalde de noodlijdende ‘noot’ twee jaar terug uit zijn assortiment. ‘Er waren nog maar relatief weinig mensen die ze kochten’, verklaart de koekenbakker op de eigen site. ‘Helaas, heel spijtig voor de fans.’

Ook de Bijenkorf nam dit jaar afscheid van de traditionele lekkernij. En hoewel de meeste supermarktketens in de loop van de herfst wel ergens een zakje oernoten in hun assortiment hebben verstopt, kiezen veel filiaalhouders alsnog voor een schap met uitsluitend kruidnoten. Geen blokkeerfries die ernaar kraait.

Omdat de termen kruid- en pepernoten volop door elkaar worden gebruikt, nog even een klein college. Waar de oorspronkelijke pepernoot met zijn schots en scheve hoeken haast met een beitel lijkt te zijn uitgehakt, verloor-ie in de loop der tijd langzaam zijn scherpe randjes door het ontstaan van de afgeronde kruidnoot. ,,Ook het mondgevoel is duidelijk anders’’, doceert Rutger van den Broek, winnaar van het eerste seizoen van Heel Holland Bakt. 

,,Een kruidnoot is een hard, klein koekje. De pepernoot neigt met zijn stuggere bite veel meer naar taaitaai.’’ Laatste verschil: de smaak. ,,In een kruidnoot proef je vooral de speculaaskruiden’’, weet Anne-Marij de Koning, schrijver van het sinterklaasbakboek Strooigoed. ,,In de pepernoot speelt anijs de hoofdrol.’’

,,Peper zit er gek genoeg al lang niet meer in’’, vult Cees Holtkamp aan. Hij toont trots een recept voor ‘kleine peeperneuten’ uit 1756, toen de traditionele staartpeper al had plaatsgemaakt voor anijszaad. Al decennialang draait de doorgewinterde banketbakker in de weken voor Sinterklaas bakplaten vol ouderwetse pepernoten. Een tijdrovend proces waarbij een loeihete brei van roggemeel en honing of invertsuiker onder meer twee nachten ter ruste moet worden gelegd. De arbeid loont. ,,Naderhand heb je pepernoten die gewoon smelten in de mond”, glundert hij. ,,En je moet er wel mee kunnen smijten, hè.’’

Lopende band

Dat de moderne kruidnoot hard op weg is om zijn gepeperde voorganger uit het schap te verdringen, ligt volgens Holtkamp dan ook voornamelijk aan het feit dat de ronde bolletjes makkelijker met een machine te maken zijn. Niet dat de pepernoten uit de supermarkt nou met de hand zijn gekneed. Hoewel er op de verpakkingen gul wordt gestrooid met termen als ouderwets, ambachtelijk en bakkersnoten, merken de panelleden tijdens deze blinde proeverij al snel de tekenen van lopendebandwerk op.

De onderlinge verschillen zijn daarbij zo klein dat het panel zich niet aan de indruk kan onttrekken dat één fabriek de pepernoten levert aan meerdere huismerken.

Natuurlijk is het ene zakje het andere niet. De pepernoten van Hema stormen de mond binnen met een stoot aan anijs, waar Lidl vrij vlak van smaak blijft. En waar Albert Heijn geprezen wordt om het zachte mondgevoel, lijken de taaie, droge noten van Jamin en Jumbo maanden op de stoomboot te hebben gelegen. Dit soort subtiele verschillen kunnen echter ook het gevolg zijn van minuscule variaties in receptuur, de precieze productiedatum en de bewaarwijze, vermoedt het panel. 

,,Om te voorkomen dat je pepernoten te taai worden, kun je ze samen met een boterham bewaren’’, tipt thuisbakker Van den Broek. ,,Dat zorgt ervoor dat het vocht uit het brood in de pepernoten trekt.’’

Holtkamp heeft een beter advies. ,,Gewoon lekker zelf maken, joh.’’

Albert Heijn
Prijs: €1,49
Qua smaak komen deze ‘bakkersnoten’ verlegen uit de verf. Het mondgevoel is echter onovertroffen: met afstand de zachtste, lekkerste structuur in deze test.

Plus
Prijs: €1,45
Het anijsaroma komt traag op gang, maar ebt lekker na. Ook qua mondgevoel niet onaardig, al mag het echt nog wel wat zachter.

Hema
Prijs: €2,60
De droppige anijsgeur valt met de deur in huis en tintelt in de mond zelfs na. Helaas dringt de oude, droge smaak van het deeg zich toch op de voorgrond.

Van Delft
Prijs: €3,00
Niet de allerbeste smaak, noch het beste mondgevoel in de proeverij. Laat tegelijkertijd ook geen steken vallen. Prima pepernoot. Proeft vers ook.

Lidl
Prijs: €1,49
Een echte middenmoter: je proeft anijs, maar wel te weinig. Ook de structuur is net wat aan de droge kant.

Jumbo
Prijs: €1,37
Met afstand de taaiste uit de test; je krijgt ‘m tussen de kiezen amper kapot. Weinig smaak ook. Alsof je op oude broodkorstjes kauwt.

Jamin
Prijs: €2,85
De ietwat vlakke smaak is snel vergeven. De gortdroge structuur niet. Snel terug in de zak naar Spanje.